Meegroeiwonen

Ontwerpen voor Iedereen als vertaling van Design for All

‘Ontwerpen voor Iedereen’ is de Vlaamse vertaling van het wereldwijd gekende concept ‘Design for All’. ‘Design for All’ ontstond als gevolg van de demografische, politieke, economische en sociale veranderingen die zich in de 20ste eeuw voordeden. Industriële ontwikkelingen en naoorlogse initiatieven zorgden voor betere levensomstandigheden, zowel voor de gewone bevolking als voor zieken, ouderen en personen met een handicap. Deze ontwerpbenaderingen hadden meestal een heel specifiek, soms stigmatiserend en meestal beperkt resultaat.

Volgend op bovenstaande ontwikkelingen ontstonden verschillende ontwerpbenaderingen voor het toegankelijk maken van de fysieke leefomgeving. Concepten zoals ‘barrièrevrij ontwerpen’ (Barrier Free Design), toegankelijk ontwerpen (Accessible Design) en de industriële ontwikkelingen op het vlak van hulpmiddelen en technologie (Assistive Technology) ontwikkelden zich hoe langer hoe meer in de richting van een inclusieve benadering van ontwerpen.

Deze ontwikkelingen mondden uiteindelijk uit in ‘Design for All’, een bredere waaier van oplossingen die ruim inzetbaar waren voor een zo groot mogelijke groep van gebruikers. Hiermee waren de basis en de filosofie voor deze beweging gelegd.

Integrale en inclusieve toegankelijkheid

Menselijke omgevingen die met kunde en met zorg ontworpen zijn, scheppen evenwaardige mogelijkheden voor alle gebruikers en verhogen de kwaliteit van het leven voor iedereen, jong en oud. Immers, niet alleen de fysieke of verstandelijke conditie van mensen kan tot beperkingen of handicaps leiden. Een onzorgvuldig gemaakte omgeving, een 'mens-gemaakte-omgeving', kan ook barrières creëren en handicapsituaties veroorzaken.
In toenemende mate wordt een handicap nu gezien als gerelateerd aan de omgeving, als een fenomeen dat zich manifesteert in sociale, fysieke en virtuele omgevingen. De nadruk ligt daarbij niet alleen op de fysieke en op de mentale beperkingen en mogelijkheden van mensen, maar evenzeer op de 'enabling' (steunende) of de 'disabling' (storende) karakteristieken van objecten en omgevingen die door mensen ontworpen zijn.

De nieuwe benadering van 'Ontwerpen voor Iedereen, integraal en inclusief ' of 'Universal Design', vormt een poging tot een academisch en professioneel antwoord op de gewijzigde kijk op het begrip 'handicap'. Mensgericht ontwerpen wordt in deze context gezien als een cruciaal en strategisch middel om 'handicapsituaties' te voorkomen of te elimineren, en om de levenskwaliteit van alle gebruikers te verbeteren.
Concreet betekent dit dat bij aanvang van elk ontwerpproces de vraag centraal staat “hoe kan een product, een grafische boodschap, een website, een gebouw of een publieke ruimte zowel functioneel als aantrekkelijk zijn voor een zo groot mogelijke diversiteit van gebruikers?” Ontwerpen voor iedereen kan in een ontelbaar aantal gebieden toegepast worden. ‘Wonen’ is één van die gebieden.
Iedereen heeft baat bij een goede toegankelijkheid. Daarom moeten we resoluut kiezen voor deze nieuwe manier van vormgeven van onze omgeving. Ze maakt komaf met het ontwerpen voor de gemiddelde of jonge, fitte gebruiker. Menselijke omgevingen die met kunde en zorg ontworpen zijn, scheppen evenwaardige mogelijkheden voor alle gebruikers en verhogen de kwaliteit van het leven voor iedereen.

7 principes van Universal Design

Ontwerpen voor Iedereen toegepast op de woningmarkt

‘Ontwerpen voor Iedereen’, met als voornaamste kenmerken toegankelijkheid, functionaliteit, esthetiek en comfort, krijgt binnen het thema ‘wonen’ een extra dimensie, namelijk flexibiliteit. Flexibel en aanpasbaar bouwen vormen zelfs de basiseigenschappen van meegroeiwonen op woningniveau.
Er zijn ontelbare buitenlandse voorbeelden van ‘Design for All’, toegepast op de woningmarkt.

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten bijvoorbeeld streeft ‘Universal Design Housing’ ernaar het leven voor de gebruiker aangenamer en eenvoudiger te maken door de principes van ‘Universal Design’ toe te passen in de woningbouw. Het doel is om zoveel mogelijk woningen tegen weinig of geen meerkost bruikbaar te maken voor een zo groot mogelijke groep mensen. Dit gebeurt zowel door bepaalde aanpassingen aan de structuur (fysiek gebouwde ruimte) als door het gebruik van specifieke producten en materialen.

Daar waar toegankelijk en aangepast bouwen vandaag vaak zijn toepassing kent voor een beperkte groep van gebouwen (vastgelegd in regelgevingen en wetgeving), wil ‘Universal Design Housing’ de toegankelijkheid van en het gebruik voor iedereen en voor elk gebouw promoten.

Nieuw Zeeland

Nieuw Zeeland gebruikt de term ‘Lifetime Disign’, waarmee ze ook de nadruk op het ontwerp legt. Het bouwen van aanpasbare woningen heeft als voordeel dat ze eenvoudig kunnen aangepast worden aan veranderingen in situaties of (fysieke) mogelijkheden van de gebruiker(s). Ze stellen voorop dat een ‘lifetime design’ eenvoudig in gebruik moet zijn, zich gemakkelijk moet kunnen aanpassen, dat het toegankelijk en inclusief moet zijn en dat het een ‘levenslange waarde’ uitstraalt.

Australië

Australië gebruikt de term ‘Barrier Free Housing’ (met ‘the adaptable house’ als hart van het concept) en legt daarmee de nadruk eerder op het (sociale) toegankelijkheidsaspect. Ze halen drie basisprincipes aan voor dit ‘hindernisloos bouwen’:
- Een ontwerp in het kader van ‘hindernisloos bouwen’ is een goed ontwerp voor iedereen
- Bestaande familiale en gemeenschapsnetwerken blijven bestaan
- Het ontwerp is geschikt voor mensen met alle niveaus van (fysieke) mogelijkheid

Europese voorbeelden

Ook in Europa leven de principes van ‘Design for All’ en worden ze geïntegreerd en geconcretiseerd in zeer uiteenlopende sectoren. Wonen maakt daarvan een essentieel onderdeel uit.
Elk land vertaalt de principes van ‘Design for All’ op de woningmarkt op een andere manier. Dit uit zich in de verschillende termen die gebruikt worden. Duitsland legt bijvoorbeeld, net als Australië, de nadruk op de toegankelijkheid van woningen en publieke omgeving. De term ‘Bariereferei Bauen’ geeft dit duidelijk weer.
Frankrijk vertrekt in de ‘Habitat Universel’ specifiek vanuit de mens in zijn diversiteit. De belangrijkste doelstelling is een woning te bouwen die voor iedereen inzetbaar is, ‘un habitat durable, évolutif, adaptable, intergénérationnel et communicant.’
In Groot-Brittannië en Denemarken staat eerder het levenslange aspect centraal, wanneer ze spreken over ‘Lifetime Housing’ en ‘Lifespan Houses’. Ook in België en Nederland overheerst het ‘levenslange’ aspect, wat zich uit in de termen ‘levenslang wonen’ of ‘levens(loop)bestendig wonen.